Với thống kê thăm dò dư luận cho thấy Joe Biden đang dẫn trước đương kim tổng thống Donald Trump, cuộc tranh luận vào tối ngày 22 tháng 10 năm 2020, là cơ hội lớn cuối cùng để tổng thống Trump đảo ngược tình thế trước ngày bầu cử vào 3 tháng 11. Cộng đồng Việt Nam cũng phân ra hai phe Dân chủ và Cộng hoà bênh chống kịch liệt. Tổng thống Trump đã thành công trong mục tiêu đó không? Và cộng đồng Việt Nam đã nhìn thấy gì qua cuộc tranh luận này?
Cuộc tranh luận lần thứ hai giữa đương kim tổng thống Donald J. Trump và cựu phó tổng thống Joe Biden xảy ra vào lúc 6 giờ chiều, giờ California tại trường đại học Belmont University, thủ phủ Nashville của bang Tennessee. Cuộc tranh luận trong vòng 90 phút được điều hợp bởi nữ ký giả Kristen Welker của đài truyền hình NBC, do Uỷ ban Tranh luận Tổng thống bình chọn.
Rút kinh nghiệm từ cuộc tranh luận “hỗn loạn” hiệp 1, ban tổ chức đã làm một quyết định chưa từng có trong lịch sử tranh luận tổng thống là tắt âm thanh của người chưa tới phiên phát biểu trong vòng 2 phút đầu của câu hỏi để tránh việc nói leo như đã xảy ra trong hiệp 1. Xử lý này cộng với việc nữ ký giả Kristen Welker cứng rắn giữ vững khuôn khổ đề tài và thời lượng làm cho cuộc tranh luận đã diễn ra tốt đẹp nhưng không kém phần sôi động với những chiến thuật tranh cử của đôi bên ứng viên toàn lực tung ra trong giờ nước rút.
Việc tắt âm thanh microphone trong thời hạn 2 phút đầu được nhiều nhà bình luận cho là sẽ vô hiệu hoá thế mạnh của tổng thống Trump với chiến thuật thường thấy của ông là ngắt lời đối phương với những phản công cáo buộc làm cho thông điệp đang được trình bày bị loãng, và tâm lý của đối phương bị phân tán. Thế nhưng, hiệu ứng tắt microphone này vô tình cho thấy một hình ảnh mới ôn hoà hơn của Tổng thống Trump. Hình ảnh này nếu được xử dụng đề cao như là ấn tượng chính của Trump đối với cử tri trong suốt nhiệm kỳ 4 năm vừa qua thì chắc chắc có thể thu phục được một thành phần không nhỏ những người Mỹ không hài lòng với tính khí cực đoan của Trump.
Bởi vì, nếu như không có dịch Covid-19 bất ngờ xảy ra và sự coi thường hiểm hoạ này, thì những thành tích của tổng thống Trump cũng khó mà coi nhẹ. Ngay cả những người không thích Trump, cũng đồng ý rằng việc Trump ra tay ngăn chặn Trung Quốc là sáng suốt và kịp thời. Kinh tế mặc dù nhiều người cho rằng ông thừa hưởng thành quả của tổng thống Obama để lại, nhưng cho tới thời điểm đầu năm 2020, trước khi dịch Covid-19 bùng phát, thì nền kinh tế Mỹ cũng tương đối phát triển ổn định, chưa bị ảnh hưởng mạnh từ cuộc thương chiến với Trung Quốc.
Những việc khác như chính sách di dân mạnh tay ngăn chặn làn sóng nhập cư lậu, lạnh nhạt với đồng minh, nhún nhường với Nga, rút quân ra khỏi Syria, hay không coi nặng phong trào chống kỳ thị người da đen, mang tính khác biệt chính kiến về chính sách, nửa phe này, nửa phe kia trong xã hội Mỹ.
Điều bức xúc lớn nhất đối với những người không bỏ phiếu cho Trump là tính khí và cung cách hành xử của ông, tức là cá tính và phong cách lãnh đạo. Cho nên phía đảng Dân chủ, mặc dù trong vòng loại, có 20 ứng viên trẻ hơn, năng nổ hơn, tiềm năng hơn, nhưng cuối cùng đã bỏ phiếu chọn ông Biden, mặc dù đã già 77 tuổi, bởi vì tính cách lịch lễ, ôn hoà, thân thiện, tôn trọng người khác trong suốt sự nghiệp chính trị 47 năm trên chính trường Hoa Kỳ từ dân biểu cho đến thượng nghị sĩ và phó tổng thống của ông.
Trong cuộc tranh luận, ông Trump đã liên tục dùng chiêu độc “khích tướng” tấn công vào đời tư cá nhân và con trai của Biden, những mong tạo ra sự phẩn nộ, bất bình và dẫn sự mất bình tĩnh kiềm chế đưa ra một hình ảnh đáng tiếc của Biden đối với cử tri. Nhưng dường như đã có sự cố vấn và chuẩn bị trước, ông Biden phớt lờ những cáo buộc chi tiết và phản pháo bằng cách đánh vào tai tiếng của Trump bằng như phát biểu như, “quý vị đã biết quá tôi là ai, và ông ấy là ai, cứ xem, không cần phải so sánh.”
Một chiêu nữa mà Trump tung ra là liên kết đánh đồng hình ảnh của ông Biden với các nhân tố cực tả trong đảng Dân chủ như Bernie Sanders, Alexandia Ocasio-Cortez hay bà Chủ tịch Quốc hội Nancy Pelosi, một người bị phía cử tri Cộng hoà không ưa mấy. Đối với chiêu này, ông Biden khéo léo lách bằng một câu khôi hài: “Không biết ông Trump đang tranh cử với tôi hay với mấy người đó, mà sao nhắc đến tên họ mãi!”
Cuộc tranh luận càng về sau, ông Biden càng tấn công ngược lại ông Trump, và chất vấn vấn đề minh bạch hồ sơ khai thuê thu nhập cá nhân, việc làm ăn mở tài khoản ở Trung Quốc của ông Trump. Và nhất là câu chuyện thương cảm của 545 trẻ em nhập cư lậu bị tách ly ở biên giới phía Nam và sau đó bị thất lạc với cha mẹ ruột mà tới nay vẫn chưa tìm ra và đoàn tụ được.
Vấn đề đối phó với dịch Covid-19 có lẽ là điểm yếu chí mạng của tổng thống Trump. Ông lúng túng không đưa ra một phương án tiếp cận nào mới trước tình cảnh số lượng người mắc bệnh và chết lên cao. Bởi vì xác nhận hiện tình bi đát để đưa ra phương án tiếp cận mới, thì chẳng khác nào xác nhận sự yếu kém của chính quyền Trump trong thời gian qua. Nhưng trả lời như ông đã trả lời, là những việc đã được thực hiện mang lại hiệu quả rất tốt, thì cũng không mang tính thuyết phục, nếu không nói là giả dối, trước một hiện thực tan hoang mà ai ai cũng thấy. Ông tiếp tục hứa hẹn rằng vác-xin sắp có, nhưng những hứa hẹn này đã được ông đưa ra nhiều lần nhưng vẫn chưa thấy, cho nên cử tri cũng dững dưng không mong đợi mấy.
Trong cuộc tranh luận này, Tổng thống Trump đã đưa ra một hình ảnh tốt hơn về bản thân, và chứng tỏ một sự sắc sảo, lão luyện, khôn ngoan của một người từng lăn lộn trong thương trường nhưng không hề thua kém các chính trị gia thượng thặng. Phía cánh tả Dân chủ thường chê rằng ông viết tiếng Anh không rành, câu cán lũng cũng, đánh vần sai, nhưng qua cuộc tranh luận cho thấy ông diễn đạt rất tốt những ý tưởng mục tiêu cần nói một cách rất hiệu quả. Những phê bình về Trump trong lãnh vực này không phải là không xác đáng, nhưng không thể phủ nhận tài ăn độc đáo của ông.
Bình sinh, ông Biden được cho rằng không phải là một nhà hùng biện. Ông Biden không lanh lẹ miệng lưỡi bằng Trump, nhưng mục tiêu của Trump muốn đưa ra hình ảnh một Biden đã già và lú lẫn, không đáng tin tưởng vào vị trí Tổng thống, đã bị thất bại. Ông Biden tỉnh táo phản biện có logic và hiệu quả, lách được những độc chiêu cuối cùng của Trump trước giờ bầu cử. Trước những chỉ số thống kê cho thấy mình đang thắng có lẽ cũng làm cho Biden phấn chấn, tự tin và mạnh mẽ hơn trong những phản biện.
Đối với cộng đồng Việt tại Mỹ, Tổng thống Trump có một sức hút kỳ lạ, nhiều người ủng hộ ông hết mình, có lẽ do chính sách chống Trung Quốc mạnh mẽ của ông. Vài tuần trước, ở Little Saigon của quận Cam, một phái đoàn đã khởi hành đi xuyên bang để biểu dương sự ủng hộ Trump, qua các bang thành phố như Arizona, Houston, New Orleans, Atlanta, và thủ đô Washington D.C. Đi đến đâu cũng có đông đảo người Việt điạ phương tham gia thể hiện và tháp tùng. Sau đó, Tổng thống Trump cũng có một cuộc viếng thăm Quận Cam. Hiện tượng này nói lên sự tham gia và thế lực chính trị đang lên của cộng đồng Việt Nam trong dòng chính Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, thành phần cử tri Việt ủng hộ đảng Dân Chủ và ứng cử viên tổng thống Biden cũng đã làm một cuộc biểu dương tại Little Saigon. Cuộc biểu dương đó đã dẫn đến xung đột đấu khẩu kịch liệt trên đường phố với phe Việt ủng hộ Trump, ngoài bãi đậu xe của thương xá Catinat Plaza trên đường Bolsa.
Vấn đề chống Trung Quốc, một quan tâm lớn của người Việt, được nhắc đến một cách mờ nhạt trong cuộc tranh luận, có lẽ bởi vì đó không phải là một khác biệt lớn giữa hai ứng viên. Phía ông Biden cam đoan những quốc gia như Nga, Iran và Trung Quốc dám lén lút ảnh hưởng chao đảo kết quả bầu cử tổng thống của Mỹ sẽ phải trả giá đích đáng. Ông sẽ buộc Trung Quốc thay đổi để có một quan hệ thương mại công bằng hơn. Những chính sách ông nói về Trung Quốc chung chung không mang tính cụ thể, nhưng cũng có thể vì không muốn mất đi sự tự do uyển chuyển trong việc hoạch định một chính sách đối phó với Trung Quốc sau khi lên nắm quyền.
Ngày 3 tháng 11, nước Mỹ sẽ đi bầu, kết quả có thể rõ rệt ngay, hoặc mất nhiều ngày sau đó để đếm phiếu khiếm diện, nhưng không còn gì nhiều hơn để các ứng viên làm nữa. Cuộc tranh luận tổng thống hiệp 2 là cơ hội lớn cuối cùng để Trump và Biden thay đổi quyết định cử tri. Số phận của Trump và Biden và tương lai của nước Mỹ đang nằm trong tay của hơn 200 triệu cử tri Mỹ.