Một cuộc tranh luận tranh cử tổng thống được cho là quan trọng nhất, quyết định hướng đi của nước Mỹ và cục diện thế giới trong thế kỷ 21. Thế nhưng, những đánh giá phản hồi sau đó của đa số là một thất vọng tràn trề về một cuộc đấu khẩu được cho là tồi tệ nhất trong lịch sử Mỹ. Một cuộc tranh luận ở đẳng cấp quốc gia cao nhất nhưng là một sự sỉ nhục trong con mắt của đồng minh bạn bè quốc tế, và là một bằng chứng cho sự suy sụp không thể cứu vãn của một siêu cường trong con mắt của đối thủ Trung Quốc. Nước Mỹ đang ẩn giấu điều gì qua hiện tượng này?
Trong một thời gian dài, nước Mỹ là siêu cường của thế giới. Nước Mỹ tham gia, lãnh đạo và chiến thắng trong Thế Chiến Thứ Nhất, Thế Chiến Thứ Hai, và Chiến Tranh Lạnh. Nhưng có phải hoàng hôn đã bắt đầu buông xuống trên Kỷ nguyên của Mỹ? Nếu không, tại sao những hiện tượng và tai hoạ tiêu cực liên tục giáng xuống nước Mỹ. Nền công nghiệp sản xuất bị phá sản, thâm hụt mậu dịch kỷ lục, dịch bịnh tràn lan không ngăn cản đuợc, kỳ thị chủng tộc dẫn đến biểu tình và bạo loạn, chính trị xáo trộn và trở nên vô văn hoá.
Từ khi lập quốc năm 1776, nước Mỹ đã khai sinh ra mô hình chính trị tự do và dân chủ. Và từ đó đến nay, đã chứng minh được sự ưu việt của nó bằng những thành quả vĩ đại về kinh tế, thương mại, giáo dục, học thuật, quân sự và xã hội. Nhiều nước khác đi theo thực hành và cũng đạt được những thành quả tương tự. Nhưng nếu một mô hình đã phát triển ổn định gần 300 năm, tại sao giờ này là có vẻ gặp phải bế tắt? Phải chăng không có gì trên đời này là vĩnh viễn? Có phải nước Mỹ sắp lụi tàn, nhất là trong bối cảnh một Trung Quốc muốn thay thế vai trò lãnh đạo thế giới với những bước nhảy vọt kinh tế thần kỳ và đang hấp dẫn những quốc gia chậm hoặc đang phát triển với một mô hình chính trị tập trung pha lẫn với kinh tế thị trường.
Thời gian sẽ có câu trả lời chính xác nhất. Nhưng có lẽ còn quá sớm để nói lời chia tay với Kỷ nguyên Mỹ. Bởi vì sự thành công của nước Mỹ không phải là một sự ngẫu nhiên, và nó cũng đã từng kinh qua những biến động chính trị muốn tan vỡ quốc gia như cuộc nội chiến Nam Bắc năm 1865 hay phong trào dân quyền và chiến tranh Việt Nam của thập niên 1960-70. Mỗi lần như thế đều là một giai đoạn điều chỉnh, lột xác, thích nghi và trở nên mạnh mẽ hơn.
Nhiều người cho rằng ông Donald Trump là một người tham lam, ít học và thiếu văn hoá. Nhưng họ quên rằng ông ta trở thành tổng thống không phải bởi vì ông muốn mà được. Mà bởi vì đa số cử tri Mỹ đã bỏ phiếu chọn ông trở thành tổng thống của họ. Nhiều người cho rằng ông thiếu kinh nghiệm chính trị, nhưng họ chưa theo dõi hành trình của ông từ một người buớc vào hội nghị chính trị không ai thèm để ý, cho đến khi ông hạ gục liên tục hết mười mấy đối thủ chính trị lão luyện thâm niên nặng ký của đảng Cộng hoà và cuối cùng là Hilary Clinton của đảng Dân Chủ. Đó là sự khôn ngoan của nước Mỹ. Họ cần một người để đánh thức nước Mỹ trước hiểm hoạ và mưu đồ âm thầm soán đoạt thâm sâu của giới tinh hoa Trung Quốc. Chọn lựa của cử tri Mỹ trong năm 2016 quá xuất sắc. Không ai có thể làm tốt hơn Trump trong vai trò này.
Nên nhớ, vào thời điểm năm 2016, trong khi các tướng lãnh hải quân Mỹ bức xúc về những thái độ và hành vi ngang ngược của Trung Quốc ở Biển Đông, thì tổng thống Obama chỉ làm những động thái cầm chừng và lấy lệ, như tắt đèn để tránh khiêu khích khi tuần tra biển Đông trong phạm vi 12 hải lý của các đảo nhân tạo do Trung Quốc chiếm đóng. Hoặc sự kiện để cho Trung Quốc chiếm bãi cạn Scarborough của Philippines mà không tiếp cứu. Hoặc tuyên bố xuống nước quá thể “Thái Bình Dương đủ lớn cho cả hai ta” của ngoại trưởng Hilary Clinton.
[Hillary Clinton says Pacific big enough for US and China] (https://timesofmalta.com/articles/view/Hillary-Clinton-says-Pacific-big-enough-for-US-and-China.435295)
Trong bốn năm làm tổng thống vừa qua, Trump phát động chiến tranh thương mại và lùng bắt hàng loạt điệp viên Trung Quốc trên nước Mỹ, xây dựng liên minh quân sự mới ở Á Châu, áp lực đồng minh từng bước cắt đứt quan hệ với Trung Quốc. Một cuộc tách ly với Trung Quốc đang bắt đầu và có thể dẫn đến một cuộc chiến tranh lạnh thứ hai trong một tương lai gần. Tâm thế của người dân nước Mỹ gần như đảo ngược trong một thời gian ngắn, từ làm ăn trở thành chống đối.Cả hai đảng Dân chủ và Cộng hoà đều đồng lòng chủ trương chống Trung Quốc.
Nhưng cá tính khác thường đặc biệt của tổng thống Trump cũng gây ra những bế tắt trong những lãnh vực khác, như kỳ thì chủng tộc, độc đoán, không trọng nhân tài, không trọng sự thật, không trọng khoa học khiến dẫn đến khủng hoảng dịch bịnh và nguy cơ thảm hoạ môi trường.
Phía đảng Dân chủ, hàng triệu thành viên đã đồng tình chọn một ông già Joe Biden 77 tuổi để ra đấu với Trump, không phải vì không có ai trẻ hơn, tài hơn, mà vì nguy cơ nếu để Trump tiếp tục có thể sẽ tạo ra những phá hoại không thể cứu vãn. Ông Biden là người có đủ tên tuổi và đạo đức để quy tụ số đông cử tri toàn quốc khả dĩ có thể thắng được Trump. Và chọn lựa này cũng khá đúng, bằng chứng là thống kê thăm dò cử tri cho thấy Biden liên tục gác trên điểm của Trump cho đến thời điểm chỉ còn 34 ngày trước bầu cử.
Cuộc tranh luận đáng hổ thẹn vào ngày 29 tháng 9 năm 2020 vừa qua cho thấy sự phân hoá sâu sắc của nước Mỹ trong các thành phần xã hội Mỹ. Phân hoá lớn, khác biệt lớn, thì đấu tranh càng lớn, càng khốc liệt, càng không nhân nhượng. Người thắng cử sẽ phải là người có khả năng hàn gắn khoảng cách hố sâu này. Và như thế nước Mỹ sẽ lột xác một lần nữa để tiến bộ và thích nghi với một giai đoạn mới.
Nếu nhìn dưới lăng kính này, người dân Mỹ không cần phải hổ thẹn vì sự kiện vừa qua, mà phải tự hào, bởi vì họ đã có can đảm nhìn thẳng vào những sự thật có thể là phủ phàng, có thể là xấu xí để vượt qua. Tương lai không ai biết trước, và cũng không có gì bảo đảm cho một kết quả như mong muốn. Nhưng đó là nước Mỹ, họ đã thành công trong quá khứ với niềm tin đó và họ sẽ tiếp tục cuộc hành trình của họ. Dù cho ai có cười chê họ đến cỡ nào, họ cũng có thể hãnh diện nói rằng không ở đâu trên trái đất này mà một nhà báo bình thường có thể ngồi chất vấn và đôi khi còn khiển trách một tổng thống Mỹ quyền uy lãnh đạo cả thế giới, và một người khác cũng có thể là tổng thống tương lai.